موضوع حافظه‌ی بشر در میان روانشناسان همواره جنجال‌برانگیز است. با این حال بسیاری از ما ظرفیت حافظه‌ی خود را در فریب دادن و تحریف رویدادها دست‌کم گرفته‌ایم! در ادامه به بیان ۶ دلیلی خواهیم پرداخت که نشان می‌دهد حافظه‌ی ما از آنچه فکر می‌کنیم عجیب و غریب‌تر است:

۱- حافظه‌ نمی‌تواند سال‌های اول زندگی را به خاطر آورد

سالوادور دالی، هنرمند معروف اسپانیایی می‌گوید:

فرض من این است که خوانندگان من هیچ خاطره‌ای از از لحظه‌ی تولد یا بودن‌شان در رحم مادر نداردند. اما من طوری این دوران را به خاطر می‌آورم که انگار دیروز بوده است!

دالی  امیدوار بود تا در آثار نقاشی‌اش با عنوان بهشت الهی که از کمدی الهی دانته الهام گرفته بود، به دیگر افراد کمک کند تا خاطرات آن دوران برای‌شان بازآفرینی شود. البته، بخشی از خاطرات دالی به علت قدرت تخیل قابل توجه او بود. امروزه دانشمندان بر این باورند که یادآوری چند سال اول زندگی غیر ممکن است و زمان قبل از تولد هم مانند یک بوم سفید خالی از تصور است. زیرا در آن دوران، بسیاری از ساختارهای ضروری مغز به بلوغ نرسیده‌اند و همین مسئله به خاطر سپردن رویدادهای ابتدای تولد را غیرممکن می‌کند. از این رو، هر خاطره‌ای که از آن دوران بازیابی می‌شود نوعی توهم یا خاطره‌ی دروغین است که به تجربه‌‌های بعدی ما در زندگی ارتباط دارد.

۲. حافظه شما با دمای بدن فرد وابستگی دارد

روانشناسان می گویند که حافظه‌ی انسانی به یک پس‌زمینه‌ی محیطی وابسته است. برای درک این وابستگی، این مثال را در نظر بگیرید: به عده‌ای از افراد گفته شد که دست خود را در یک ظرف مخلوط آب و یخ قرار دهند و در حین تجربه‌ی این حالت ناخوشایند، فهرستی از کلمات را حفظ کنند. بعد از انجام این آزمایش، محققان متوجه شدند که وقتی دست‌های این شرکت‌کنندگان در برخورد با آب سرد قرار می‌گیرد، بهتر می‌توانند کلمات از قبل حفظ شده را به یاد بیاورند.

نتایج این مطالعه نشان داد که موارد محیطی یا فیزیولوژیکی می‌تواند نوعی رمزگذاری در حافظه‌ی ما ایجاد کند. حتی اگر این پس‌زمینه با موضوع بی‌ارتباط به نظر برسد. گاهی اوقات ممکن است بتوانید از این نشانه‌های فیزیولوژیکی به نفع خود استفاده کنید. افرادی که در هنگام مطالعه آدامس می‌جوند یا قهوه می‌نوشند، چنانچه در جلسه‌ی آزمون همان کار را انجام دهند، موارد را راحت‌تر به یاد خواهند آورد. در این زمینه، بوها هم می‌تواند موثر باشند. بنابراین می‌توانید با کمک عطر خاص یا افترشیوی که در زمان مرور درس استفاده کرده‌اید، در جلسه امتحان عملکرد بهتری نشان دهید.

۳. زمان‌بندی حافظه‌ انسان گره خورده است

سعی کنید زمان ماه یا سالی که هر کدام از رویدادهای زیر اتفاق افتاده است را به خاطر آورید:

مرگ مایکل جکسون

انتشار آلبوم لیموناد بیانسه

لحظه‌ای که جایزه‌ی اسکار اشتباهی به فیلم لالالند داده شد

تحقیقات نشان داده است که هر چه رویدادی به گذشته‌ی دورتری مربوط باشد (مانند فوت مایکل جکسون) زمان آن کم‌تر از مقدار واقعی تخمین زده می‌شود و اگر رویدادی به گذشته ی اخیر باشد، زمان تخمین آن بیشتر از مقدار واقعی است. این پدیده به عنوان جابجایی زمانی یا تلسکوپینگ شناخته می شود؛ از این رو خط زمانی ذهنی شما کلافی به هم پیچیده شده است و با تاریخچه‌ی واقعی مطابقت ندارد.

۴. مبهم بودن خاطرات به نفع ما است

سعی کنید بدون آنکه به هیچ عکسی نگاه کنید، تصویر بهترین دوست خود را در ذهن‌تان به خاطر آورید. جزیی‌ترین ویژگی‌های چهره‌ی او را در نظر بگیرید. احتمالا تنها بتوانید کلیات و خصوصیات واضح چهره‌ی او را به خوبی توصیف کنید.

این مثال نشان می‌دهد که بیشتر اوقات تمایل به درک خلاصه‌ای از واقعیت‌ها داریم و جزئیات دقیق چندان اهمیتی برای ما ندارند. در حالی که این موضوع ضرری برای شما ندارد. موارد جزئی یک چهره ممکن است روز به روز در حال تغییر باشند در حالی که تصویر کلی نسبتا ثابت باقی می‌ماند.

۵. اعتماد بیش از حد به حافظه به ضرر شما تمام خواهد شد

نتایج بسیاری از مطالعات نشان داده است که اکثر افراد حافظه‌ی خود را بالاتر از حد متوسط ارزیابی می‌کنند. به نظر می‌رسد ما فقط زمان‌هایی را به خاطر داریم که حافظه‌مان عملکرد درستی داشته است! این مسئله برای افسران پلیس یک مشکل جدی به شمار می آید و ممکن است چنین خطایی در پرونده‌‌های جنایی تحت نظر آن‌ها تاثیر بگذارد. ضمن اینکه دانشجویان و دانش‌آموزان در اثر این خطا، آموخته‌های خود را دست بالاتر از حد واقعی در نظر می‌گیرند.

از طرفی، ما به حافظه ی آینده‌نگر خود هم بیش از حد مطمئن هستیم. حافظه‌ی آینده‌نگر یا پرسپکتیو، به خاطر سپردن همان کارهایی است که قرار است در آینده انجام دهیم. این موضوع می‌تواند باعث ایجاد هزینه‌های مالی برای ما شود. برای مثال، سرویس‌های ثبت‌نام از این مسئله به نفع خود استفاده می‌کنند. آن ها خدماتی را برای دوره‌ی محدود به صورت رایگان در اختیار ما قرار می‌دهند و پس از آن، به صورت خودکار از حساب ما هزینه‌ی خدمات خود را برداشت می‌کنند. زیرا اکثر افراد فراموش می‌کنند که پس از پایان دوره‌ی رایگان، ثبت نام خود را لغو کنند!

۶. ممکن است از حافظه‌ی دیجیتال رنج ببرید

حضور همیشگی گوشی‌های هوشمند در ظاهر بار سنگینی از دوش حافظه‌ی ما برمی‌دارند. به این ترتیب که می‌توان تمام رویدادهای شخصی را در یک آرشیو عظیم ذخیره‌سازی کرد. با این حال، شبکه‌های اجتماعی پتانسیل این را دارند که بسیاری از رویدادهای گذشته را نادیده بگیرند. یکی از دلایل آن پدیده‌ای است که به نام فراموش شدن ناشی از بازیابی شناخته شده است. در واقع، شبکه‌های اجتماعی به ما دیکته می‌کنند که کدام تجربه‌های ما معنای بیشتری دارند! از این رو خاطراتی که کم‌تر جنبه‌ی اشتراک‌گذاری دارند را نابود می‌کنند.